Zemljoradničko zadrugarstvo u Srbiji pojavilo se ubrzo po osnivanju prvih zadruga u svetu. Razlozi zbog kojih se pojavilo identični su kao i u drugim zemljama, ali uslovi za njegov razvoj bili su različiti. Za razliku od zapadne Evrope u kojima je bio razvijen kapitalizam, u Srbiji je uvek bio skoro feudalni poredak, tako da je zadrugama bilo potrebno mnogo više vremena da bi ostvarile svoje zadatke. U prvoj fazi zadruge su bile potrošačke, zatim kreditne, a tek u kasnijim fazama i proizvođačke - zemljoradničke.


Zemljoradničko zadrugarstvo u Srbiji prelazilo je kroz različite etape. Istorijski gledano, protekli period može se uslovno podeliti na dva dela - prvi do završetka Drugog svetskog rata i drugi, od Drugog svetskog rata do kraja devedesetih. Svaki od ovih perioda imao je svoje specifičnosti i karakeristike.


Osnovni ciljevi zadružnog organizovanja u Srbiji u početku su takođe bili u sferi potrošnje, a kasnije u sferi kreditiranja proizvodnje, a sve u cilju unapređenja životnih uslova sitnih robnih proizvođača - zemljoradnika, njihovih gazdinstava, a često i opštih životnih uslova na selu (izgradnja puteva, vodovoda, škola, struje i sl.). Zemljoradničko zadrugarstvo dalo je značajan doprinos razvoju poljoprivrede kod zemljoradnka i uticalo da se značajno poboljša životni standard tih domaćinstava.


Zemljoradničke zadruge su bile vesnici brojnih novina u tehnologiji i tehnici i aktivni učesnici u mnogim pozitivnim procesima unutar seoskih domaćinstava. Nabavljale su nove sorte i rase, obezbeđivale kredite, prenosile stručna iskustva, posredovale u prodaji gotovih proizvoda seljaka, a obavljale su i mnoge druge poslove u korist svojih zadrugara i sela u celini.



U svom stogodišnjem radu, zadruge su prolazile kroz različite periode i poslovale po različitim principima. U početku su radile po izvornim zadružnim principima, kao i zadruge u ostalim zemljama, dok su se u drugoj polovini dvadesetog veka ti principi ponekad i potpuno gubili. Ovo važi pre svega za period od Drugog svetskog rata do 1990. godine, kada su evidentni pokušaji ponovnog ugrađivanja principa, međutim, rezultati nisu zadovoljavajući.


Od nastanka zadrugarstva u Srbiji, država je stalno nastojala da kontroliše zbivanja u zadrugarstvu. Rezultati te kontrole bivali su različiti. Najjači uticaj država je ostvarila u periodu socijalizma u Jugoslaviji i Srbiji, kada su zadruge bile pod direktnom kontrolom države. Naša država nije u dovoljnoj meri stimulisala razvoj zadrugarstva. Svojim merama je uvek vodila računa da iz zadrugarstva uzme mnogo više nego što mu je davala. Kao rezultat, takve politike je činjenica da omladina napušta sela i poljoprivredu koja još uvek, nažalost, ne pretstavlja aktraktivno zanimanje.


U određenim vremenskim razdobljima zadruge su se često međusobno povezivale u cilju uspešnijeg obavljanja određenih poslova. Osnivale su svoje nacionalne saveze, a Srbija je svoj Zadružni savez osnovala 1895. godine. Iste godina Kraljevina Srbija je sa još 10 zemalja, osnovala Međunarodni zadružni savez u Londonu. Zadruge i Zadružni savez Srbije su po osnivanju Jugoslavije, formirale Zadružni savez Jugoslavije, koji je 1919. godine postao član Međunarodnog zadružnog saveza koji danas broji preko 200 nacionalnih zadružnih organizacija iz oko 100 zemalja, sa preko 750 miliona zadrugara. U vreme sankcija Jugoslaviji od strane Međunarodne zajednice, zadružni pokret nije bio izolovan, već se odvijao određen stepen saradnje



Zemljoradničko zadrugarstvo Srbije danas se nalazi u relativno specifičnom položaju, usled procesa tranzicije, pa mnogi faktori koji na taj proces utiču, odražavaju se i na zadrugarstvo. Opšta je konstatacija da su zadrugarstvo i poljoprivreda u poslednjih nekoliko godina dali odlučujući doprinos opstanku našeg naroda, ali su za to platili visoku cenu, jer su mnoge zadruge zapale u ekonomske teškoće.


Zemljoradničko zadrugarstvo Srbije danas ima i objektivnih i subjektivnih teškoća, među kojima su sledeće:
- nedovoljna materijalna i kadrovska opremljenost zadruga;
- ekonomski iscrpljeni zadrugari i drugi zemljoradnici;
- smanjen broj zadrugara i njihova smanjena motivacija za članstvo u zadruzi;
- uzurpiranje vlasti od strane zaposlenih u nekim zadrugama;
- nepoštovanje zadružnih principa;
- rasprodaja zadružne imovine;
- neadekvatna agrarna politika državnih organa, koja se ogleda u u niskim cenama primarnih poljoprivrednih proizvoda, nepoštovanju sistema zaštitnih cena, niskom procentu ulaganja u poljoprivredu u odnosu na njeno učešće u stvaranju nacionalnog dohotka, podržavanju monopola u proizvodnji i prometu, nesprovođenju zakonskih propisa, a posebno Zakona o zadrugama u delu koji se odnosi na povraćaj zadružne imovine i dr.


Korišćen tekst iz Rezolucije o razvoju zadrugarstva sa Kongresa zadrugara



Radiša Petrović dipl.inž.